یک کارگردان، یک فیلم؛

عباس کیارستمی، متولد 1319، در طول زندگی پربار هنری خویش به عنوان نویسنده وکارگردان، بیش از 40 فیلم سینمایی، کوتاه یا مستند را نوشت، طراحی کرد یا ساخت. او پیش از ورود به دنیای سینما و تصاویر متحرک، با نقاشی و طراحی و گرافیک و عکاسی به قاب تصویر وارد شد. او که لیسانس نقاشی را از دانشکده هنرهای تجسمی دانشگاه تهران دریافت کرده بود، به‌جز هنرسینما، با دنیای ادبیات نیز آشنایی داشت. شعر می سرود و در عرصه بررسیهای تاریخی و نقد تحلیل هم قلم زده بود. دو اثرمنتشر شده از او در دست است: «حافظ به روایت کیارستمی» و «سعدی، از دست خویشتن فریاد».

آنچه کیارستمی با آن شناخته می شود، اما، سینما است. علاوه بر کارگردانی، نویسندگی بسیاری از فیلمها را نیز انجام داده است. او فیلمسازی بود که بیان ویژه و شخصی، آشنایی گسترده اش با زبان تصویر، تسلط و آگاهی عمیق از بسترهای فرهنگ ملی و پرداختن به زوایا و پیچیدگی های عمیق زندگی با زبانی ساده، از او چهره ای بین المللی ساخت که با هر جشنواره نگاهها را به خود متوجه ساخت. جامعه جهانی سینما، با اهدای جوایز متعدد به سبک و شیوه این فیلمساز برجسته رسمیت بخشید. او یکبار جزو 10 فیلمساز برجسته آسیا(رتبه سوم) و باری دیگر جزو 10 فیلمساز برجسته جهان (رتبه ششم) قرار گرفت.... بسیاری از فیلمهای او در جشنواره های معتبر جهانی درخشیده و جایزه برده است. به نشانه سپاس از کیارستمی، مهمترین جوایز دریافتی او را می توان اینگونه نام برد:

- سیمرغ بلورین جشنواره فجر برای "کلوزآپ" ، 1368(1990).

- جایزه بخش نوعی نگاه جشنواره کن برای فیلم "زندگی و دیگرهیچ" ، 1992.

-جایزه نخل طلا از جشنواره کن برای فیلم "طعم گیلاس" ، 1997.

- جایزه شیرنقره ای جشنواره لوکارنو برای فیلم "باد ما را خواهد برد" ، 1999.

احترام به کیارستمی، مرزهای سینما را درمی نوردد:

- دکترای افتخاری دانشسرای عالی پاریس را در سال 2002 را دریافت کرد و در همان سال نشان شوالیه ادب و هنر را از وزارت فرهنگ فرانسه گرفت.

درباره شخصیت فردی و اصالت فرهنگی او باید افزود که پس از انقلاب 1357 حاضر به ترک وطن نشد و خود را چون درختی پنداشت که در خاکی دیگر، میوه نخواهد داد.

 درباره سبک فیلمسازی و گرایشها و سلایق او اشاره مختصری می شود. در جایی سخنی گفته بود که هم ایدیولوژی ذهنی و هم راز موفقیتش را نشان می دهد:" هرکسی می تواند نویسنده بزرگترین و بهترین داستان عاشقانه باشد به شرط آنکه داستان عاشقانه خودش را بنویسد". نگاه او به زندگی، هدف او از فیلم سازی را آشکار می کند. آنجا که می‌گوید : "هر روز صبح که بیدار می شوم به همسایه ام سلام می کنم. این همان چیزی است که در تمام فیلمهایم خواسته ام. دوست دارم تصویری مهربانتر و صمیمی تر از انسانیت و کشور را به نمایش بگذارم و دوستی و عشق میان مردم را در فیلمهایم به تصویر بکشم."

کیارستمی تحت تاثیر هیچ فیلمسازی نبود و راه خودش را رفت. فیلم های او فرمول مشخصی ندارد. نه به سینمای کلاسیک وفادار است و نه تحت تاثیر سینمای آوانگار قرار می‌گیرد. "سادگی" تعبیری اولیه از فیلمهای اوست. از کودکان به عنوان نقش اول و قهرمان داستان استفاده می کند. سبک مستندگونه، بهره گیری از فضاهای روستایی، شاعرانگی و حذف کارگردان از ویژگیهای برترین آثار اوست. از دیگر المانهای مورد علاقه او گفتگوی شخصیت ها در خودرو است که لحظاتی از  "زندگی و دیگر هیچ" و سرتاسر "ده" را شامل می شود. درکنار این خصایص شکلی باید به گرایشهای فکری و محتوایی آثار او نیز اشاره شود. فیلمهای کیارستمی از زوایای زیادی قابل بررسی است. او قصه ای بظاهر ساده را روایت می کند  اما با عبور از لایه های سطحی اتفاقات روزمره،  پیچیده ترین مفاهیم انسانی و فلسفی را مطرح می کند.

"خانه دوست کجاست" نقطه عطف کارنامه فیلمسازی کیارستمی است.  او با این فیلم تولد دوباره ای می‌یابد که با تکاملش در "کلوزآپ" و تداوم مسیر با "زندگی و دیگرهیچ" و "زیردرختان زینون" به "طعم گیلاس" می رسد و بارها مورد تمجید و تحسین بزرگان سینمای جهان قرار می گیرد.

"کلوزآپ" درمیان فیلمهای کیارستمی از آن جهت قابل تامل است که نخستین جایزه حرفه ای را برای کیارستمی به ارمغان آورده و نیز رویکرد روانشناختی ویژه ای در این فیلم مطرح شده که از نظر نوع اتفاق، استثنایی و منحصر بفرد است. در این نوشته با ادای احترام به "عالی جناب کیارستمی" و یادی از زندگی و آثار او، به کاویدن "کلوزآپ" می پردایم؛

کلوزآپ

کارگردان، نویسنده و تدوینگر : عباس کیارستمی.

تهیه کننده: علیرضا زرین.

بازیگران: حسین سبزیان، حسین فرازمند، هوشنگ شماعی، ابوالفضل آهن خواه، مهرداد آهن خواه، نیر محسنی زنوزی، محسن مخملباف، عباس کیارستمی.

فیلمبردار: علیرضا زرین دست.

خلاصه داستان: حسین سبزیان به دلیل شباهتش به محسن مخملباف، خود را به خانواده آهن خواه به عنوان محسن مخملباف معرفی می کند و به بهانه ساختن فیلم به خانه آنها راه می یابد. از مهرداد، پسر خانواده، که به سینما علاقه مند است می‌خواهد در فیلمی که او قصد ساختنش را دارد نقشی به عهده بگیرد. در نهایت با پیگیری پدر خانواده، که از اول به او مشکوک است، پس از سه روز مخملباف قلابی دستگیر و به دادگاه کشیده می شود و....

کلوزآپ براساس یک داستان واقعی و تا حد زیادی به شیوه‌ی بداهه ساخته شده است. ماجرایی نامتعارف که طی آن مردی به نام حسین سبزیان خود را به جای محسن مخملباف جا می زند و چند روز برای خانواده آهن خواه نقش بازی می کند. داستانی که در نهایت به دادگاهی شدن سبزیان ختم می شود. نکته جالب اینجاست که تمام شخصیت های فیلم در نقش خودشان بازی می کنند. روند فیلم گرچه از ابتدا تا انتها منطبق با اتفاقاتی رخ داده ساخته شده است، اما مخاطب را با چالش هایی حقیقی و عمیق مواجه می کند. چالش هایی که کیارستمی را از سطح یک راوی صرف فراتر می برد و ما را با فیلمسازی روبرو می کند که با مصالحی که در اختیار دارد واقعیت دلخواه خود را می سازد.

کیارستمی در کلوزآپ با نگاه هوشمندانه و جستجوگرش ظاهر اتفاقات را کنار زده و با دقیق شدن در اصل ماجرا به بازتاب های ذهنی و روحی شخصیتی دست می زند که عشق جنون آمیزش به سینما زندگی اش را برای همیشه دگرگون کرد.

کلوزآپ همانقدر که درباره مفهوم "واقعیت" است، و تماشاگر را هم با فرم و هم مضمون فیلم با آن درگیر می کند، درباره "هویت" نیز هست. حسین سبزیان انسانی بود غرق در رویای شخصی خویش. مردی که برای ارضای حس "دیده شدن" و مورد "احترام" قرار گرفتن، طی یک بازی، خود را به جای فیلمساز معروفی جا می زند. بازی ای که خیلی ساده شروع شد ولی پس از جدی شدن، ابعاد رسانه ای به خود گرفت. این کار برای سبزیان جذابیت داشت. فرورفتن در جلد دیگری و بازی کردن در نقش کارگردانی شناخته شده، حتی برای چند روز، به او لذت "مهم بودن" و مورد توجه قرارگرفتن را بخشید. این، اما، تمام ماجرا نیست. در این فیلم قربانی داستان، مهرداد آهنخواه، نیز به چالش کشیده می شود. او به گمان(طمع) آشنایی با سینماگری برجسته، به دنبال ایجاد ارتباط و بهره بردن از جایگاه طرف مقابل بود. یا مرد خبرنگار که در رویای خود رسیدن به جایگاه خبرنگاری برجسته چون اوریانافالاچی را می پروراند. کلوزآپ به منشوری می ماند که از وجوه مختلف قابل بررسی است. فیلمی که درباره پیچیدگی های ذات آدمی و رنج درونی انسانهایی که از خود و سرنوشتشان می گریزند سخن می گوید. انسانهایی با درونهایی پرتناقض که می خواهند نسخه بدل کسی دیگر باشند. آرزوهایی ناممکن که وقتی می خواهند آشکار شوند، به انکار خویش و جعل دیگری می انجامند. این تناقضها از مشخصات دنیای امروزین ما هستند که باید بتوانیم آنها را بدرستی مدیریت کنیم.

فیلم چندلحنی و پرسشگر کیارستمی ما را به یاد سخن منتقد غربی مشهوری می اندازد که درک کرد کلوزآپ نه تنها با ما از نیازی انسانی به "رویا" و قدرت عظیم افسون سینما برای رویا سازی حرف می زند، بلکه با کاراکتر آسیب دیده و روانشناسی کسی که می‌خواهد جای "دیگری" باشد، ما را با موضوعی بنیادین آشنا می سازد که پرده از بحران عمیق زندگی اجتماعی ما برمی دارد. این که؛ ما تحت شرایطی بی ریشه و سرشار از نقش های دروغین و فقدان احترام واقعی به شخصیت انسانی و "نابجا" زندگی می کنیم.

مساله‌ی کلوزآپ ریشه در جامعه ای پراز کمبود دارد که در آن افراد در تعریف ارزشها دچار سوءتفاهم شده اند. جامعه ای که شهروندانش را به سوی ریاکاری و نقاب برچهره زدن سوق می دهد.

سخن آخر درباره‌ی کلوزآپ این است که این فیلم در ابتدای نمایش آنچنان که انتظار می رفت مورد استقبال قرار نگرفت اما گذر زمان ارزشهایش را بیش از پیش آشکار کرد. در نظر سنجی "سایت اند ساوند" که از نشریات معتبر سینمایی جهان است، با دعوت از 846 منتقد طرازاول سینمایی، از بین 50 فیلم برتر سینمای جهان، کلوزآپ در رتبه 42 بهترین فیلمهای تاریخ سینمای جهان قرار گرفته است.