کنکاشی پیرامون یکی از امراض جهان متمدن؛

 

تالیف: صدیقه بختیاری شهری

مدرس دانشگاه و مسئول آموزش مؤسسه همدم

اگر به شما بگویند قرار است تلفن همراه‌تان به مدت یک هفته در یک محفظه‌ی امن نگهداری شود و شما حق استفاده، لمس و حتی نگاه‌کردن به آن را ندارید، چه عکس‌العملی نشان می‌دهید؟ دانه‎‌های عرق روی پیشانی‌تان می‌نشیند؟ لب‌هایتان می‌لرزد؟ مانند بچه‌های دو ساله کج‌خلقی می‌کنید؟ و یا اینکه نمی‌دانید چه عکس‌العملی نشان دهید؟ 

طی 5 سال اخیر محققان مختلفی از سراسر دنیا به بررسی و تحقیق درباره‌ی تاثیر فناوری‌های جدید از جمله تلفن همراه بر سلامت کاربران پرداخته‌اند. ترس از جدا شدن از تلفن همراه، نوعی بیماری است که در علم روان‌شناسی نوموفوبیا نامیده می‌شود و به معنی ترس از بدون موبایل بودن، است.

نوموفوبیا به چه معنی است؟ 

نوموفوبیا در واقع اصطلاحی است که آن را ترس از از دست دادن تلفن همراه معنی می‌کنند. اما منظور از تلفن همراه وسیله‌ای برای حرف زدن نیست. بلکه ابزاری برای دیده شدن و دیدن است. منظور، نگرانی از قطع آنتن، قطع اینترنت، تمام شدن شارژ و قطع ارتباط با شبکه‌های اجتماعی و اینترنت است. افراد دچار نوموفوبیا، دائم تلفن همراهشان را بررسی می‌کنند و اگر تلفن همراه یا حتی اینترنت نداشته باشند، کار یا روابط خود را فدا می‌کنند تا خود را به مکان یا شرایطی برسانند که بتوانند به شبکه‌های اجتماعی یا ایمیل یا پیامک‌های خود دسترسی پیدا کنند.

نوموفوبیا در واقع نوعی اختلال روانی محسوب می‌شود. اختلال‎های اضطرابی 3 اصطلاح رایج است؛ وسواس، فوبیا و وابستگی. وسواس فکر یا عملی تکرار شونده است که به مرور برای فرد یا اطرافیان او آزاردهنده می‌شود و می‌تواند باعث اختلال در روابط فرد شود و سطح اضطراب او را بالا ببرد. وابستگی به حالتی می‌گویند که در آن فرد از نظر روانی یا جسمی به موضوعی نیاز پیدا کند و نبود آن باعث اضطراب شدید و بروز اختلال در کار تحصیل یا روابط ین فردی شخص شود. فرد وابسته به هر کاری دست می‌زند و ممکن است حتی برخی موارد را قربانی کند تا به نیازش برسد. فوبیا نیز شایع‌ترین اختلال روانی در دنیاست و 10درصد افراد به آن دچار هستند. فوبیا ترس غیرمنطقی از روبرو شدن با موضوعی کاملا مشخص است. فرد مبتلا حتی نمی‌تواند در مورد آن موضوع فکر یا صحبت کند و روبرو شدن با ترس، با حالات اضطرابی شدید در فرد می‌شود.

میزان شیوع نوموفوبیا

گرایش به تکنولوژی، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در حال حاضر بیشتر شده است. در حالت عادی، همه افراد تلفن همراهشان را بررسی می‌کنند و وارد شبکه‌های اجتماعی می‌شوند تا نیازهای روانی خود را ارضا کنند اما اگر نشستن پای تلفن همراه باعث شود فرد از کار و تحصیل عقب بماند یا روابط بین فردی‌اش مختل شود نوعی اختلال روانی است. به طور طبیعی، افراد در طول روز 100 مرتبه تلفن همراهشان را بررسی می کنند اما ممکن است فرد بیکار یا تنهایی برای رفع نیازهای خود تمام روز پای تلفن همراه بنشیند. این اختلال روانی محسوب نمی‌شود.  در صورتی که زندگی فردی به دلیل بررسی کردن شبکه‌های اجتماعی یا وصل شدن به اینترنت و ... مختل شود، دچار وسواس یا وابستگی یا فوبیاست. خوشبختانه به نظر می‌رسد فرهنگ استفاده از تکنولوژی کم‌کم در حال جا افتادن بین مردم است و این روزها افراد کمتری در مهمانی‌ها، سر در تلفن همراه خود فرو می‌برند، چون می‌دانند این کار در نگاه دیگران منفور است.

 

چه کسانی مستعد ابتلا به این اختلال‌های روانی هستند؟

این مساله به عوامل مختلفی بستگی دارد. مثلا افراد خودشیفته و مبتلا به وسواس اجباری مستعد اختلال‌های روانی از این قبیل هستند. برخی نیازهای فردی مثل تنهایی نیز گاهی افراد را به سمت وابستگی به تکنولژی سوق می‌دهد. 

اختلال‌های روانی بیشتر در افراد جوان دیده می‌شود و شیوع آن در مردان و زنان یکسان است. اما ممکن است حتی یک فرد 50 ساله هم با شخصیت نمایشی با خودشیفته، دچار نوموفوبیا شود. 

درمان نوموفوبیا

درمان مبتلایان به اختلال‌های روانی به همکاری خود آنها نیاز دارد اما کمتر بیماری شخصا برای درمان مراجعه می‌کند زیرا نیاز روانی‌اش از این طریق رفع می‌شود. بیشتر، خانواده‌ها بیمار را به روان‌شناس ارجاع می‌دهند ولی تا خود شخص نخواهد در جلسات درمانی شرکت نمی‎کند. فرد ابتدا باید بپذیرد که عملکردش دچار اختلال شده است. درمان‌ها شامل رفتار درمانی و کاردرمانی و گاهی دارودرمانی است. در صورتی که شخصیت فرد در این میان دخیل باشد روان درمانی مفید است اما در صورتی که فرد فوبیا داشته باشد، آرام آرام باید او را با ترس و اضطراب ناشی از آن روبرو کرد. پیش از این برای درمان فوبیا، فرد را ناگهانی با ترسش روبرو می‌کردند اما این روش در حال حاضر به ندرت انجام می‌شود. اگر تلفن همراه را از فرد وابسته به تکنولوژی بگیرید یا اینترنت را قطع کنید سطح اضطرابش را بالا می‎برید. بهتر است این کار آرام آرام زیر نظر متخصص انجام شود. در ضمن باید جایگزینی مثل ورزش، تفریح و ... برای آن در نظر گرفته شود. 

در تحقیقاتی که انجام شده است نشان می‌دهد زنان بیشتر از مردان درگیر این بیماری می‌شوند و در مقایسه با 61 درصد مردانی که می‌ترسند از گوشی خود جدا شوند، 70 درصد زنان هستند که این ترس را در خود دارند. البته در مقابل تحقیقات نشان می‌دهد که بیشتر مردان هستند که تمایل دارند دو گوشی همراه خود داشته باشند که اگر یکی از آنهارا از دست دادند دچار استرس زیادی نشوند. 

عوارض و پیامدهای زیادی برای استفاده طولانی مدت از گوشی‌های تلفن همراه و وابستگی به آن مطرح شده است.

عوارض جسمانی: احتمال ایجاد و گسترش تومورهای سرطانی و آسیب‌پذیری بدن در برابر عوامل بیماری‌زا، اختلالات خواب، فراموشی، سردرد و افسردگی، احساس داغی در داخل سر، افزایش احتمال ابتلا به آلزایمر و بروز مشکلات ژنتیک از جمله اصلی‌ترین آسیب‌های جسمانی است که فرد دچار این وابستگی به آن مبتلا می‌شود. حتی بروز اختلالات جنسی و کاهش توان باروری و نهایتا ناباروری نیز از عواقب ناخوشایند این بیماری عنوان شده است. به دلیل استفاده زیاد و طولانی مدت از دست‌ها، خطر ابتلا به التهاب مفاصل انگشتان نیز بیماری شایعی در این افراد است. 

پیامدهای اجتماعی: وابستگی به تلفن همراه منجر به اختلال در درس خواندن، فعالیت‌های روزانه، کار، روابط خانوادگی و زندگی اجتماعی می‌شود. فرد دچار اختلال را از جمع روابط صمیمانه خانوادگی دور کرده و باعث می‌شود هوشیاری کمتری نسبت به محیط اطراف خود داشته باشد، فرد با گذراندن ساعت‌های زیادی با تلفن همراه خود کم‌کم علاقه‌ی خود را به محیط اطراف از دست می‌دهد.

برخی از رایج ترین راهکارهای درمان این بیماری، شامل موارد زیر می‌شود: 

آموزش آرامش ذهنی: در این روش به بیمارانی که دچار علائم جسمی از جمله تپش قلب، گرفتگی عضلات و ... می‌شوند راه‌هایی از جمله کاهش اضطراب آموزش داده می‌شود که شامل تمرین‌های آرام‌سازی بدن و دور کردن تنش عضلانی است. 

آموزش این تفکر که موبایل یک وسیله است و نه چیز دیگر: مثلا به بیماران آموزش داده می‌‌شود اخبار روزمره را از روی تلفن همراه خود پیگیری نکنند و تنها برای برقراری تماس از آن استفاده کنند.

آموزش راه حل جایگزین: به بیشتر مبتلایان توصیه می‌شود همیشه همراه خود یک کارت تلفن داشته باشند تا هر وقت که نتوانستند از گوشی تلفن همراه‍‌‌شان تماس بگیرند، از آن کارت استفاده کنند. در ضمن لیستی از مخاطبان و شماره تلفن‌های افرادی که با آنها در ارتباط هستند را تهیه نمایند تا در صورت گم کردن تلفن همراه با آنها در ارتباط بمانند. 

در نظر گرفتن ساعت مشخص برای فرد: باید سعی کرد تا استفاده فرد را از این وسیله محدود کرد و تنها وقتی از آن استفاده کند که نیاز به زنگ زدن داشته باشد. برای مثال می‌تواند بازی‌های گوشی را پاک کند یا از برنامه‌های اینترنتی آن کمتر استفاده کند. لزومی ندارد که شب‌ها اخبار را از اینترنت بگیرد، باید فرد تنها به گوشی خود به عنوان یک وسیله ارتباطی ساده نگاه کند و یا اینکه به جای عضویت در چنین شبکه اجتماعی حداقل در یک شبکه فعالیت داشته باشد.

 

........................................

منابـع:

Techopedia

Nomophobia

مؤسسه‌ی تحقیقاتی you Gov

هفته‌نامه‌ی سلامت