تأثير يک دوره برنامه ی هشت هفته اي تمرين هوازي بر خودپنداره ی بدني کودکان کم
توان ذهني و جسمي 10-8 ساله
«خودپنداره» يا مفهوم «خود» در
روانشناسي مفهومي است که صاحب نظران اين رشته از
علم، براي آن اهميت زيادي قائل شده و به تبيين اين موضوع و تأثير آن بر رفتار آدمي
پرداخته اند. فردي که خودپنداره-ی منفي دارد، همواره زندگي و کارهايش با ترديد،
دودلي و هيجان توأم مي شود که محدودکننده ی توانايي فرد و در نتيجه کند يا متوقف
کننده ی موفقيت او است. اگر خودپنداره ی فرد مثبت بوده و به خود مطمئن باشد،
نيازهاي خودشکوفايي و کسب موفقيت اش شکوفا مي شود و به استقلال در عمل و رفتار خود
مي-رسد که باعث رضايت خاطر و استفاده ی مؤثر از نيروهاي بالقوه ی فردي مي شود.
محققان ورزشي چنين نتيجه گيري مي کنند که مسابقه و فعاليت هاي ورزشي رقابت آميز،
فوايد جسماني، رواني و اجتماعي داشته و ارزش هاي روحي و اخلاقي از طريق آن توسعه می
يابند. هم چنين ورزش و تمرين داراي پتانسيل تاثيرگذار بر خود ادراکي ها، به ويژه
خود ادراکي بدني دارد و برخی شرکت کنندگان، افزايش در حس توانايي بدني بعد از تمرين
را گزارش کرده اند که اغلب به جنبه هاي ديگر زندگي شان منتقل مي شود. موقعيت جسماني
بدني بيشتر به احساسي که فرد نسبت به خود دارد، مربوط مي شود. بنابراين يکي از ريشه
هاي ارتباط ما با ديگران و احساسي که نسبت به خود داريم از حالت بدن و آمادگي
جسماني ما سرچشمه مي گيرد. هم چنين تحقيقات در اين زمينه نشان داده است که افزايش
آمادگي جسماني و فعاليت بدني بر رشد خودپنداره مؤثر است. توکر نشان داد که عوامل
آمادگي جسماني معيارهاي قابل قبولي جهت پيش گويي تصوير بدن مي باشد.
کودکان استثنایی به علت وجود برخی تفاوت ها، نيازمند امکاناتی خاص و توجهی ويژه
نسبت به افراد عادي هستند. کم توانی ذهني، تحت عنوان نارسائي رشد قواي ذهني تعبير
مي شود. از جمله خصوصيات حرکتي و جسمي کم توانان ذهني که بايد به آن توجه داشت،
وضعيت بدني ضعيف آن ها است. اين کودکان به پيشرفت آمادگي جسمي و توانايي حرکتي
نيازمنداند. مسئله ی مهم اين است که اين کودکان ممکن است در انجام مهارت ناتوان
نباشند، در حالی که عدم موفقیت آن ها ناشي از درک نکردن آن مهارت حرکتي است. شايد
ورزش و تربيت بدني بتواند اين کودکان را به شرکت در برنامه هاي حرکتي تشويق نماید.
در ادبيات به دست آمده از کودکان استثنايي پژوهش هاي کمي وجود دارد که به نقش ورزش
و تربيت بدني بر مؤلفه هاي روان-جسماني در کم توانان ذهني پرداخته باشد. پژوهش حاضر
به دنبال پاسخی برای این سؤال است که آیا فعالیت بدنی، خودپنداره ی بدنی را در
کودکان استثنایی بهبود می بخشد؟
يک دوره برنامه ی ورزشي در بازگشت افراد کم توان ذهني به زندگي عادي نقش مهمی دارد.
پژوهش محققان نشان می دهد که برنامه ی فيزيوتراپي منظم هر روزه، در بهبود رواني و
جسماني بيماران با ناتواني-هاي شديد ذهني مؤثر است. براساس یافته ها از هر سه
بزرگسال کم توان ذهني در آمريکاي لاتين، کمتر از يک نفر به اندازه ی کافي فعال است
و در مجموع افراد کم توان ذهني داراي مشکلات زيادي هستند و بزرگسالان کم توان ذهني
که در کودکي به فعاليت منظم مي پرداختند در بزرگسالي از فقر حرکتي کمتري رنج مي
برند. جوهان (2008) تحقيقي روي کودکان کم توان ذهني10-7 سال انجام داد که شامل دو
مهارت جابه جايي و کنترل شئ بود. تحقيق نشان داد برنامه مداخله اي تأثيری معنادار
بر مهارت هاي جابه جايي و کنترل شئ داشت.
بنابراين ارائه ی برنامه هاي تمريني و ورزشي مناسب براي کودکان کم توان ذهني و جسمي
ضروري است. تحقیق انجام شده نشان می دهد که تمرين ايروبيک باعث افزايش معني دار
خودپنداره ی بدني در گروه تجربي شده بود، درحالي که هيچ تغيير معني داري در پيش
آزمون و پس آزمون گروه کنترل مشاهده نگرديد. پرانکالا-پينکام و همکاران (2005) و
چاستين و شاپيرو (1987) نشان داده اند که برنامه هاي تمريني قادر به افزايش قابليت
هاي رواني و فيزيولوژيک در افراد دارای ناتوانايي هاي جسمي است که نتايج اين تحقيق
نيز در تطابق با نتايج ذکر شده مي باشد.
همان گونه که کودکان مفهوم فعاليت، حرکت و توانايي انجام کار را در زمان تمرين و
ورزش درک مي-کنند، غالبا ارزيابي از خويش و نيز رشد کلي عاطفي در آن ها پيشرفت مي
کند. در تحقيق حاضر نيز کودکاني که داراي کم توانی ذهني و جسمي هستند، در برابر
ورزش و تمرين بدني واکنش مثبت نشان داده اند و تصور آن ها از خود در قالب خودپنداره
ی بدني افزايش يافت. با توجه به اين که تعداد زيادي از دانش آموزاني که دچار
ناتواني و عقب ماندگي هستند، علل کم تواني ذهني شان به عوامل ساختاري مربوط مي شود
و چنين کودکاني در مهارت هاي ادراکي-حرکتي و شناختي با مشکل روبه رو هستند. در
پایان پيشنهاد مي شود که تحقيقاتي به بررسي تأثير ورزش و تمرين بدني بر عملکردهاي
ادراکي-حرکتي و هم-چنين شاخص هاي فيزيولوژيکي اين افراد بپردازد.
منابع
فارسي، عليرضا و همکاران (1387). تعيين اعتبار و روايي پرسش نامه ی آمادگي بدني
ادراک شده و عوامل مرتبط با آن. طرح پژوهشي پژوهشکده تربيت بدني و علوم ورزشي.
اکبري، حکيمه. خلجي، حسن. شفيع زاده، محسن (1386). تأثير بازي هاي بومي و محلي بر
رشد مهارت هاي بنيادي کودکان پسر 7 تا 9 ساله. نشريه حرکت. شماره 34.