Resiliency

آیا درهنگام طوفان، درختان را دیده‌اید، آنگاه که به خود می‌پیچند و خم می شوند برف‌ها به روی شاخه‌هایشان سنگینی می‌کند تا بدانجا که شاخه‌هایشان در مقابل زمین سر تعظیم فرود می‌آورند اما به ندرت می‌شکنند و به محض فروکش کردن طوفان و آب شدن برف‌ها به‌تدریج استوارتر از گذشته بر می‌خیزند؟

احتمالا تا به حال این سؤال به ذهنتان رسیده که چرا برخی افراد در برخورد با عوامل استرس‌زا انعطاف‌پذیری خاصی دارند و خم به ابرو نمی‌آورند ولی بعضی‌های دیگر برای مقابله با چنین عواملی مشکل دارند؟ و این که ویژگی های این افراد آموختنی است یا ارثی؟ برخی افراد در برابر مشكلات بسيار آسيب‌پذير عمل مي‌كنند و به سرعت در هم مي شكنند و برخي ديگر آرام، منطقي، صبور و مطمئن با مشكلات دست و پنجه نرم مي‌كنند.  اين تفاوت از كجا ناشي مي شود و علت آن چيست؟پاسخ روانشناسان به اين پرسش اين است: تاب آوري!

بله تفاوت اين دو دسته با يك ويژگي خاص، يعني "تاب‌آوري"، تفسير مي‌شود. اما تاب‌آوري به چه معناست و خود، شامل چه ويژگي هايي مي شود؟ 

شاید بارز ترین نمونه‌ی چنین افرادی مردم ژاپن بعد از سونامی گذشته باشند که پس از ویران شدن شهرها و از دست دادن نزدیک‌ترین افراد زندگی‌شان توانستند زنده بمانند، ثبات عاطفی خود را حفظ کنند، در برابر استرس و فشار سرسختانه بایستند و با نهایت توان با شرایط بسیار ناگوار خود مقابله کنند و مهم‌تر از همه پس از برطرف شدن همه‌ی عوامل فشارزا، به سرعت و اغلب با ایجاد هیجانات مثبت به حالت عادی طبیعی بازگردند.

 شاید بهتر باشد قبل از اینکه بیشتر در مورد تاب‌آوری بدانید آزمون زیر را انجام دهید و سعی کنید به شیوه ای واقع‌بینانه خود را ارزیابی کنید تا بدانید که تا چه اندازه تاب‌آور هستید. وضعیت تاب‌آوری خود را در یک مقیاس پنج درجه ای (1= بسیار کم تا 5 = بسیار زیاد) ارزیابی کنید و سپس نمرات خود را جمع بزنید و به قسمت تفسیر توجه کنید تا بدانید چه وضعیتی دارید.

1.  در یک بحران یا موقعیت آشفته، می توانم خود را آرام کنم و بر انجام کارهای مفید تمرکز کنم.

2. من معمولاً خوشبین هستم، مشکلات را به عنوان چیزی گذرا می بینم و انتظار دارم که بر آنها غلبه کنم.

3. من می توانم سطوح بالایی از ابهام و نامشخص بودن را در یک موقعیت تحمل کنم.

4. من سریعاً با تحولات و تغییرات جدید سازگار می‌شوم و وقتی که مشکلاتی برایم پیش می آید به خوبی به حالت اول برمی‌گردم.

5. من بازیگوش هستم، در موقعیت های سخت و دشوار از حس شوخ‌طبعی استفاده می کنم و می‌توانم بخندم.

6. من پس از فقدان ها و ضربه های زندگی می توانم به لحاظ هیجانی بهبود یابم. دوستانی دارم که می توانم با آنها صحبت کنم. می توانم احساساتم را برای دیگران بیان کنم و درخواست کمک کنم. احساس خشم، فقدان و ناامیدی من خیلی طول نمی‌کشد.

7. من احساس اعتماد به نفس می‌کنم، خودم را تحسین می‌کنم و مفهوم درستی از اینکه چه کسی هستم دارم.

8. من کنجکاو هستم، سوال می‌پرسم، می‌خواهم بدانم که چیزها چطور کار می‌کنند و دوست دارم راه های جدیدی برای انجام دادن کارها پیدا کنم. 

9.  من درس های ارزشمندی از تجارب خود و از تجارب دیگران یاد می‌گیرم.

10. من توانایی حل مساله خوبی دارم، می توانم از منطق تحلیلی استفاده کنم، خلاق باشم یا از درک تجربی استفاده کنم.

11. من می توانم امور را خوب پیش ببرم، اغلب می خواهم گروه یا پروژه را هدایت کنم.

12. من بسیار منعطف هستم، با تناقض های پیچیده ام احساس راحتی می کنم، من هم خوشبین و هم بدبین، هم خودخواهم و هم خودخواه نیستم، در عین اینکه اعتماد می کنم محتاط هستم و مسایلی از این قبیل ...

13. من همیشه خودم هستم اما در موقعیت های مختلف متفاوت رفتار می کنم.

14. من ترجیح می دهم که بدون یک نسخه معین کار کنم. من زمانی اثربخش تر هستم، که در انجام آنچه که فکر می کنم درآن موقعیت بهترین است آزاد باشم.

15. من مردم را می شناسم و به شهود خود اعتماد می کنم.

16. من شنونده خوبی هستم و به خوبی می توانم بادیگران همدلی کنم.

17. من درباره دیگران غیرقضاوتی برخورد می کنم و با افرادی که سبک های شخصیتی مختلفی دارند سازگار هستم.

18. من بسیار با ثبات هستم. و  زمان های سخت و دشوار را به خوبی پشت سر می گذارم و هنگام کار بادیگران روحیه ای مستقل و درعین حال مشارکت جویانه دارم.

19. تجارب سخت مرا قویتر و بهتر کرده اند.

20. من بدشانسی را تبدیل به خوش شانسی کرده ام و مزایایی در تجارب بد یافته‌ام.

نمره گذاری:

نمره 80 و یا بیشتر = بسیار تاب آور

نمره 65 تا 80 = بهتر از غالب افراد

نمره 50 تا 65 = پایین اما مناسب

نمره 40 تا 65 = شما در تلاش و تقلا هستید.

40 و یا کمتر =کمک بخواهید. 

تعریف تاب آوری 

تاب آوري معادل واژه انگليسي Resiliency است. در فرهنگ لغت، اين كلمه، خاصيت كشساني، بازگشت پذيري و ارتجاعي معنا شده است، ولي در متون بهداشت رواني تاب آوري معادل گوياتري است. ريشه تاب آوري ( resiliency ) از علم فيزيك گرفته شده است و به معني جهيدن به عقب است. در واقع افراد تاب آور قادر هستند به عقب بجهند. آنها توانايي زنده ماندن و حتي غلبه بر ناملايمات را دارند. تاب آوري ميتواند باعث شود كه فرد پيروزمندانه از رويدادهاي ناگوار بگذرد و عليرغم قرار گرفتن در معرض تنش هاي شديد، شايستگي اجتماعي، تحصيلي و شغلي او ارتقا يابد. تاب آوري نوعي ويژگي است كه از فردي به فردي متفاوت است و ميتواند به مرور زمان رشد كند يا كاستي يابد. در واقع تاب آوری ظرفیتی برای مقاومت در برابر استرس و فاجعه است. روانشناسان همیشه سعی کرده اند که این قابلیت انسان را برای سازگاری و غلبه بر خطر و سختی ها افزایش دهند. افراد و جوامع میتوانند حتی پس از مصیبت های ویرانگر به بازسازی زندگی خود بپردازند.

به بیان دیگر فرد تاب آور یعنی کسی که در برقرای تعادل زیستی روانی در شرایط دشوار توانمند است. البته معنای تاب آوری فقط این نیست که در برابر آسیب ها یا شرایط تهدید کننده پایدار بمانیم و در رو به رو شدن با شرایط خطرناک حالتی انفعالی داشته باشیم، بلکه در عمق معنای آن شرکت و حضور فعال و سازنده ی ما در محیط پیرامونمان نیز مد نظر است. 

 ویژگی های افراد تاب‌آور؛

بازیگوشی و کنجکاوی بچگانه: سوالات زیادی می پرسند، می خواهند از هر چیزی سر دربیاورند. همچون کودکان از خودشان لذت می برند، همیشه و در هر جا زمان خوشی دارند، از چیزها متعجب می شوند، تجربه می  کنند، اشتباه می کنند، آسیب می بینند و می خندند. 

به طور مداوم از تجارب خود می آموزند: تجارب جدید و غیرمنتظره را سریعاً درونسازی می کنند و تغییریافتن بوسیله آنها را تسهیل می کنند. از خود می پرسند: "نکته جدید یا درس آن چیست؟ 

 انعطاف پذیری بالایی دارند : می توانند خود را به سرعت با تغییر شرایط سازگار کنند و از نظر هیجانی و ذهنی بسیار منعطف هستند. در ضمن با شخصیتی متناقض راحت هستند و می توانند قوی و لطیف، حساس و سرسخت، منطقی و شهودی، آرام وهیجانی و جدی و بازیگوش باشند. 

رابطه دوستانه یا عاشقانه خوبی دارند: پژوهش ها نشان می دهند که مردم در شرایط کاری دشوار و تخریب کننده، اگر رابطه دوستانه داشته باشند و یا خانواده ای دوست داشتنی داشته باشند، مقابله بیشتری در مقابل استرس دارند و به احتمال کتری ممکن است مریض شوند. بنابراین افراد تنها و منزوی بیشتر مستعد شرایط آشفته هستند. صحبت کردن با دوستان و خانواده از اثر مشکلات می کاهد و موجب افزایش احساس ارزشمندی خود و اعتماد به نفس می شود.

احساسات خود را صادقانه بیان می کنند: افراد تاب آور می توانند خشم، عشق، تنفر، تحسین، غم و طیف وسیعی از هیجانات انسانی را به شکل صادقانه و باز تجربه و ابراز کنند. همچنین می توانند در شرایطی که لازم باشد احساسات خود را به شکل آگاهانه فرونشانی کنند.

انتظار دارند که کارها خوب پیش برود: افراد تاب آور خوش بینی عمیقی دارند که بوسیله ارزش ها و استانداردهای درونی هدایت می شوند همچنین تحمل زیاد در مقابل شرایط مبهم و نامشخص دارند. بدون یک نسخه از پیش تعیین شده هم می توانند کار کنند 

با دیگران همدلی نشان می دهند: می توانند دنیا را از دید دیگران ببینند حتی اگر مخالف نظر آنها باشد. از خود می پرسند: "دیگران چگونه فکر و احساس می کنند؟ از دید آنها این مساله چگونه به نظر می رسد؟ آنها مرا چطور می بینند؟ چه چیزی باعث شده که اینگونه فکر، احساس و رفتار کنند؟"

از شهود و حدس خلاق خود استفاده می کنند: درک زیرآستانه ای و شهود را بعنوان منابعی مفید از اطلاعات قبول دارند. از خود می پرسند "بدنم (احساسم) به من چه می گوید؟ آیا رویاهایم معنایی دارند؟ چرا به آنچه به من گفته می شود، اعتقاد ندارم؟ اگر این کار را انجام دهم چه می شود؟"

از خود به خوبی دفاع می کنند: مقاومت می کنند، شکست و ناکامی را جبران می کنند، به راحتی گول نمی خورند، اگر لازم باشد خود را کنار می کشند تا در امان باشند و از تدابیر دیگر استفاده می کنند. دوستان، منابع و حمایت را می یابند و کمک می خواهند.

در استفاده از شانس توانایی و استعداد دارند: در مدرسه زندگی درس هایی را یاد گرفته اند که برای آنها مانند پادزهر در موقعیت های دشوار عمل می کنند. آنها می توانند موقعیت هایی را که برای دیگران به لحاظ عاطفی تخریب کننده و مسموم کننده است را به موقعیت هایی تبدیل کنندکه به لحاظ عاطفی برای آنها پرورش دهنده و تغذیه کننده است. زیرا که آنها درس های خوبی از تجارب سخت خود می گیرند. بدشانسی را تبدیل به خوش شانسی می کنند و توانمندی را از گرفتاری و سختی بدست می آورند. 

ورق را برمی گردانند :  تجاربی را کسب کرده اند که هنگام رو به رو شدن با مصائب زندگی برایشان همانند پادزهر عمل می کند. می توانند موقعیت هایی را که برای دیگران مخرب و آسیب زا تلقی می شود برای خود به موقعیت هایی تبدیل کنند که موجب خودشکوفایی شان می شود. از این رو بدشانسی را به خوش شانسی تبدیل می کنند و از گرفتاری ها سربلند بیرون می آیند. 

در هر دهه از زندگی بهتر و بهتر می شوند: افراد تاب آور به شکل روزافزونی در زندگی شایستگی، تاب آوری، ثبات و آزادی بیشتری را تجربه می کنند و از زندگی بیشتر و بیشتر لذت می برند. بطور کلی می توان گفت که کیفیت زندگی چنین افرادی روندی صعودی و پیشرونده دارد. آنها از خود می پرسند که: آیا امروز بهتر از گذشته می توانم با مشکلات زندگی کنار بیایم؟

تاب آوری آموختنی است

نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که درست است تاب آوری به قابلیت تطابق انسان در مواجهه با بلایا یا فشارهای جانکاه، غلبه یافتن و حتی تقویت شدن با آن تجارب اطلاق می شود، اما این خصیصه در کنار توانایی های درونی شخص و مهارت های اجتماعی او و همچنین در تعامل با محیط تقویت می شود، توسعه می یابد و به عنوان یک ویژگی مثبت متبلور می شود. 

نتیجه اینکه تاب آوری در هر سن و در هر سطحی رخ می دهد و سازه ای شناختی و قابل آموزش است. یعنی تاب آوری پدیدهای ذاتی نیست. بلکه از طریق تمرین، آموزش، یادگیری وتجربه حاصل می شود. پس اگر فکر می کنید تاب آوری کمی دارید، می توانید آن را تقویت کنید و مهارت های خود را برای تاب آور شدن پرورش دهید.

-در زندگي خود معنا و هدف داشته باشيد. افرادي كه در زندگي هدف مشخصي ندارند و معناي مهمي براي زندگي خود نيافته اند، با هر سختي و مشكلي، از هم مي پاشند و انگيزة خود را از دست مي دهند.

-ارتباطات خود را توسعه دهيد. داشتن روابط عاطفي و اجتماعي محكم عامل بسيار مهمي در سلامت روان انسان به شمار مي رود و هنگام بروز بحران هاي زندگي پشتوانة بسيار مفيدي محسوب مي شود. بنابراين روابط دوستانه و خانوادگي خود را تقويت كنيد.

-نسبت به تغييرات انعطاف پذير باشيد. زندگي يعني تغيير. اگر نسبت به تغييرات زندگي منعطف نباشيد همواره در بيم و هراس باقي مي مانيد و توانايي مواجه شدن با آن را از دست مي دهيد.

-مراقب تغذيه و سلامتي خود باشيد. از قديم گفته اند عقل سالم در بدن سالم است. پس براي آنكه بهتر بينديشيد مراقب جسم خودتان باشيد، تغذية سالم ، ورزش و سبك زندگي سالم را سرلوحه خود قرار دهید.

-مهارت هاي سالم براي مقابله با مشكلات را بياموزيد. اگرمقابل ههاي مسئله مدار و هيجان مدار سالم را بياموزيد به هنگام مواجهه با مشكلات زندگي، مخزن غني و پرمحتوايي از راهكارهاي مفيد داريد كه بر حسب اوضاع مي توانيد از آنها استفاده كنيد.

-خوشبين باشيد. نگاه واقع بينانه توأم با مثبت انديشي سبب مي شود درك مناسبي از مسئله داشته باشيد و به شيوه اي متناسب عمل كنيد

-دلبستگي هاي مثبت ايجاد كنيد. مشاركت در يك يا چند فعاليت سرگرم كنندة سالم، عضويت در گروههاي مذهبي، حضور در باشگاه ورزشي،كلا سهاي هنري و انجمن هاي علمي و مانند آن موجب مي شود به هنگام وجود مشكل آرامش خود را بازيابيد.

-معنويت را در خود تقويت كنيد. افرادي كه ايمان قوي دارند و در مشكلات و سختي ها ضمن تلاش و تعقل به خداوند توكل مي كنند، آرامش و امنيت وصف ناپذيري را تجربه مي كنند.

در پایان لازم است یادآوری کنیم که تاب آوری یک پدیده ذاتی نیست بلکه از طریق تمرین، آموزش، یادگیری و تجربه حاصل می شود. پس اگر فکر می کنید که تاب آوری کمی دارید می توانید آن را تقویت کنید و اگر تاب آوری خوبی دارید بهتر است که بدانید برای اینکه بتوانید در همین سطح بمانید یا آن را افزایش دهید نیاز به تقویت و تداوم دارید.

 

 

منابع:

1- روش های نوین تاب آوری و به زیستی جوانان ،  نویسندگان نیکول نیکتورا؛ جولی آن لیزر – ماریا ، مترجمان : محمد رضا مقدسی؛ عفت حیدری (2015)

2- مزایای تاب آوری ، نویسندگان: ریچارد اس سیترین؛ آلان ویس  مترجمان : محمد رضا مقدسی؛ عفت حیدری(2014)

3- تاب آوری (منابع و گفتمان)راهنمایی برای تقویت تاب آوری در کودکان تقویت روحیه انسانی  

A guide to promoting resilience in children strengthening the human spirit

نویسنده: ادیت گروتبرگ، مترجم: محمدرضا مقدسی (1396)  

4- دانلود مقالات از سایت خانه تاب آوری به آدرس http://www.resiliency.ir

5- مقاله بررسي ارتباط بين سرسختي روانشناختي و خود تاب آوري با فرسودگي شغلي نویسنده: محمد نریمانی و مسلم عباسی (1390)