مقدمه:

بیماری اوتیسم یک اختلال در سیستم عصبی است که باعث عدم عملکرد صحیح مغز می شود و در اوایل دوره کودکی، معمولاً قبل از ۳ سالگی خودش را نشان می‌دهد.

  هر چند درمان و شفای کاملی برای بیماری اوتیسم وجود ندارد اما درمان جدی و به موقع اوتیسم تغییرات بزرگی در زندگی کودکان مبتلا به این بیماری ایجاد می‌کند . این اختلال در بیماران اوتیستیک باعث می شود مغز نتواند در زمینه رفتارهای اجتماعی و مهارت های ارتباطی و حرکتی به درستی عمل کند. این کودکان در زمینه‌های ارتباط کلامی و غیرکلامی و رفتارهای اجتماعی، در حفظ و ایجاد تعادل و در زمینه حس های عمقی دارای مشکل اند. 

بیماری اوتیسم یک عارضه نوروبیولوژیکی و اختلال تکاملی است. اختلال طيف اوتيسم، نوعي اختلال عصبي رشدي است كه با ويژگي هايي چون كاستي در برقراري ارتباط و زبان، مشكل در رفتارهاي اجتماعي و انجام دادن حركات تكراري و كليشه‌اي به‌چشم می‌آید. اوتيسم نوعي اختلال رشدي از نوع روابط اجتماعي است كه با رفتارهاي ارتباطي- كلامي غيرطبيعي مشخص مي شود. از طرف ديگر، اوتيسم عبارت است از ناتواني كودك در برقراري ارتباط با مردم يا موقعيت ها؛ اين كودكان به والدين و اشخاص ديگر هيچ گونه وابستگي نشان نمي دهند و با كودكان همسن و سال خود بازي نمي‌كنند، درحالي كه به اشياي خاص و بي جان دلبستگي نشان مي‌دهند. بنابراين اوتيسم، نوعي اختلال رشد مغز است كه براساس نقص در واكنش‌هاي اجتماعي و ارتباطات، رفتارهاي تكراري و محدود، مشخص مي‌شود كه قبل از سه سالگي شروع مي شوند. اين مجموعه نشانه‌ها با نوع خفيف طيف اوتيسم به نام «اختلال طيف اوتيسم» فرق دارند. اين اختلال در پسران شايع تر از دختران است. اين اختلال بر رشد طبيعي مغز در حيطه ي تعاملات اجتماعي و مهارت هاي ارتباطي تأثير مي‌گذارد. كودكان مبتلا به اوتيسم، در ارتباطات كلامي و غيركلامي، تعاملات اجتماعي و فعاليت هاي مربوط به بازي، مشكل دارند.

علل بروز اوتیسم

هنوز محققان نتوانسته اند علت خاصی را به تنهايی براي ایجاد بیماري اوتیسم کشف کنند و می توان یک سري علل را در بروز آن مؤثر دانست. محققان دیگري نیز معتقدند که تحت شرایط خاصی تعدادي از ژن‌هاي ناپایدار باعث اختلال در عملکرد مغز و در نهایت بروز اوتیسم می شوند. تعداد دیگري از محققان نیز بر روي احتمال بروز اوتیسم در دوران بارداري تحقیق می‌کنند. آن ها معتقدند که یک عامل ویروسی ناشناخته، اختلال متابولیسمی و یا آلودگی به مواد شیمیائی محیطی در دوران بارداري می تواند عامل ایجاد این بیماري باشد. احتمال بروز اوتیسم در کودکانی که بیماري هايی مانند سندرم ژن ایکس حساس، توبروس سلروسیس، سندرم روبلا، و فنیل کتنوریاي درمان نشده داشته باشند، بیشتر است. بعضی از مواد خطرناك مانند جیوه نیز که در دوران بارداري وارد بدن مادر شوند می‌توانند احتمال بروز اوتیسم را افزایش دهند. اوتیسم یک بیماري روانی نیست. کودکان اُتیستیک قابل درمان هستند و نباید از آن ها قطع امید شود و نیز بهتر است بدانید که هیچ عامل روانی شناخته نشده است که باعث بروز اوتیسم درکودکان شود.

علایم ابتلا به بيماري اوتیسم

علایم و نشانه هاى اوتیسم بیشتر اوقات قبل از سن سه سالگى شروع به ظهور مى‌کنند. در اوایل والدین کودك مبتلا به اوتیسم متوجه مى شوند که کودکشان شروع به صحبت نکرده و مانند سایر کودکان هم‌سنش رفتار نمى کند. اما این که کودك مانند سایر کودکان و در سن آن ها شروع به صحبت کرده و بعد مهارت‌هاى کلامى خود را از دست دهد، نیز ممکن است. علایم اوتیسم شامل: تاخیر در یادگیرى صحبت کردن و یا اصلاً صحبت نکردن، کودك ممکن است ناشنوا به نظر برسد حتى اگر آزمایش شنوایى سنجى را طى کرده و نتایج آزمایش شان نرمال باشد شامل: انواع رفتارها، علایق و بازى هاى تکرارى، ناتوانى در گفتن اسم، برقرارى ارتباط چشمى، اجتناب از نوازش شدن و بغل شدن و یا کمک نخواستن، ناتوانى از شروع مکالمه و صحبت با دیگران و یا عدم توانایى در حفظ مکالمات، حساس بودن به نور، صدا و یا لمس شدن و در عین حال بى توجهی به درد، عادات غذایى عجیب، رفتار خودزنى مثلاً: کوبیدن سر به زمین یا دیوار و یا خودزنی با دست ها.

روش هاي تشخیص بيماري اوتیسم

براي تشخیص این بیماري هیچ تست پزشکی وجود ندارد. براي تشخیص اوتیسم در یک کودك باید رفتار، ارتباط و سطح رشد ذهنی کودك به دقت بررسی شود. از آن جایی که بعضی از علائم این بیماري با بعضی از بیماري هاي دیگر مشترك است ممکن است متخصصان آزمایش ها و تست هاي پزشکی متفاوتی را براي کودك تجویز کنند تا از وجود یا عدم وجود مشکلات دیگر در کودك مطمئن شوند. با یک بررسی کوتاه در یک جلسه ممکن نیست که بتوان به طور قطع وجود اوتیسم را در کودکی ثابت کرد. مشاهدات والدین و بررسی کامل مراحل رشد کودك از الزامات تشخیص اوتیسم در یک کودك است. در نگاه اول ممکن است کودك اُوتیستیک به نظر عقب مانده ذهنی، داراي اختلال رفتاري، داراي مشکل شنوايی و یا داراي رفتارهاي عجیب به نظر برسد. البته ممکن است تمام این علائم در یک کودك اُوتیستیک وجود داشته باشند که این امر خود باعث مشکل‌تر شدن تشخیص می شود. به هر حال در ابتداي امر بایستی معاینه دقیق و کاملی ازکودك به عمل آید زیرا به این ترتیب می توان یک برنامه مناسب و دقیق براي کمک به کودك اُتیستیک و درمان او تدارک دید.

تاثير ورزش بر كودكان اوتيسم 

مقایسه قدرت کودک با دیگران، نشانه اعتماد به قدرت خود است و رقابت نیز می تواند در آموزش موثر باشد. همسالان کودک بر آموزش، تربیت و آموختن کودک موثرند و ورزش یکی از راه های آموختن است.

از اینرو، به تاثیرات ورزش بر بهبود وضعیت مبتلایان به این اختلال می پردازیم: 

ورزش برای کودکان مبتلا به اوتیسم مفید است. کودکان مبتلا به اوتیسم قادر به شرکت در دو و میدانی نیستند. آن ها می توانند به عنوان یک عضو فعال در تیم شنای خود شرکت کنند. فایده فعالیت‌های ورزشي برای اکثر کودکان مبتلا به اوتیسم ثابت شده است. فواید ورزش در كودكان اوتيسم عبارتند از: کم شدن رفتارهای تکراری، عملکرد مثبت اجتماعی، افزایش تمرکز، کاهش خطر ابتلا به چاقی و بیماری های قلبی در بزرگسالی. 

افراد مبتلا به اوتیسم سطحی از ادراک حسی را دریافت می کنند که اکثر ما نمی دانیم یا آن را درک نمی‌کنیم. این ادراک حسی برای آن ها یک بار اضافی است و باعث می شود آن ها رفتارهایی را به کار ببرند که پریشانشان می کند. ورزش مزایایی مشابه آن برایشان ایجاد می کند، با این تفاوت که معانی ضمنی اجتماعی ندارد. شنا و دویدن شامل حرکات ریتمیکی است که شبیه رفتارهای کلیشه ای هستند و ممکن است افراد مبتلا به اوتیسم به همان شیوه‌ی زدن دست ها به یکدیگر و راه رفتن روی پنجه‌ی پا حواسشان پرت شود؛ مربيان ورزشي به اين دانش دست يافته‌اند كه چگونه با انجام تمرینات ورزشی می توانند رفتارهای تکراری  كودكان اوتيسم را کاهش دهند.

چالش های اوتیسم و ورزش

ورزش‌هایی که می توانند برای کودکان اوتیسمی چالش‌برانگیز باشند، مناسبند. اما به این معنا نیست که کودکان اوتیسمی باید دور از ورزش بمانند. به اشاره‌ی یک روان پزشک خوب، مهم این است که به آن ها کمک شود تا ورزشی را انتخاب کنند که از آن لذت ببرند و احساس برتری در آن داشته باشند. اوتیسم چالش‌های به خصوصی دارد، آن هم زمانی که سراغ ورزشی می روند، اما هم چنین باعث فراهم کردن امکانات هیجان انگیزی برای آن ها می شود. هرکودک اوتیسم چالش‌های منحصر به فرد خود را دارد که مربیان با تجربه باید خود را با آن وفق دهند؛ چالش های متفاوت باتوجه به شدت بیماری، شرایطشان متفاوت است. بعضی از کودکان کناره می گیرند، در حالی که برخی دیگر فعالند. تعدادی از این کودکان روان و سلیس صحبت می کنند، در حالی که برخی دیگر از آن ها صحبت نمی کنند.

تشویق کودکان مبتلا به اوتیسم به ورزش

بهترین روش برای افزایش فعالیت فیزیک ورزشی بیماران مبتلا به اوتیسم، افزایش میزان توزیع و راحتی ورزش است. برای افزایش میزان ورزش بیماران اوتیسم و افرادی که مشکل تمرکز دارند باید راه هایی را پیدا کرد تا این افراد بیشتر از ورزش لذت ببرند و بیشتر با این فعالیت تفریح کنند. لذت بردن از ورزش فاکتوری است که باعث ادامه دادن به ورزش می شود. محققان معتقدند که ورزش مداوم در بیماران مبتلا به اوتیسم و اختلالات جمعی باعث می شود که از مشکلات آن ها کاسته شود و در کوتاه و طولانی مدت وضعیت فیزیکی و اجتماعی این بیماران بهتر شود. کودکان مبتلا به اوتیسم مشکلاتی از جمله خستگی، مشکل خواب و افسردگی دارند و ورزش می تواند جزو برنامه های درمانی اولیه آن ها باشد. تشویق این کودکان به ورزش بسیار مهم است.

توصیه ها و مزایای ورزش برای کودکان مبتلا به اوتیسم

ورزش می تواند آمادگی جسمانی کودکان و نوجوانان را افزایش دهد و کسب مهارت، موفقیت، اعتمادبه‌نفس و روابط اجتماعی آن ها را نیز بالا ببرد. حال تصور کنید تمریناتی برای کودکان اوتیسم تهیه شده باشد؛ کودکانی که از لحاظ اعتماد به نفس و روابط اجتماعی دچار مشکل هستند؛ دقیقاً با ورزش می‌توان ضعف‌های این کودکان را برطرف کرد. ورزش های منظم باعث بهبود رشد در کودکان می شود چراکه از طرفی، فعالیت فیزیکی باعث کاهش گلوکز و در نتیجه ترشح هورمون رشد می شود و از طرف دیگر باعث منظم شدن و افزایش خواب و تغذیه کودک خواهد شد که این عوامل برای رشد کودکان ضروری هستند. به علاوه، فعالیت های منظم باعث افزایش تراکم استخوانی و کاهش احتمال بروز پوکی استخوان و دردهای مفاصل در بزرگسالی می شود. ولی برای ورزش باید با متخصصان طب فیزیکی و ورزش مشورت کرد زیرا گاهی انتخاب نادرست در ورزش مضرات جبران ناپذیری به خصوص برای کودک ایجاد می کند. اما تحقیقات نظام‌مند در زمینه ‌یتاثیر ورزش در بهبود این اختلال، هنوز هم کم و فقط محدود به گروه های شرکت کننده‌ی کوچک است. تمرین بدنی نه تنها باعث بهبود وضعیت جسمی می شود بلکه رفتارهای ناسازگارانه اوتیسم را نیز کاهش می دهد. کودکان اوتیستیک نسبت به کودکان معمولی در عین این که فعالیت کمتری دارند، بیشتر هم در معرض خطر هستند چراکه شیوه زندگی بی حرکتی دارند که خطرات ناشی از بیماری های قلبی، دیابت و چاقی را در آن ها افزایش می دهد. از آن جا که ثابت شده ورزش در جمعیت عادی وسیله ای موثر برای جلوگیری از این مشکلات است، این احتمال وجود دارد که در جمعیت اوتیسم نیز موثر باشد. تحقیقات نشان می دهد تمرین فیزیکی باعث بهبود مهارت های اجتماعی، ارتباطی و حرکتی، کاهش رفتارهای کلیشه ای کودکان اوتیسم و رفتارهای خودتحریکی آن ها می شود. تمرین فیزیکی یک رویکرد معقول است ولی مطالعات و تحقیقات زیادی انجام نگرفته تا بتواند ما را در یافتن نوع ورزش و مداخلات تمرینی که در درمان اوتيسم مفيدتر باشد، هدايت كند.  

 

معرفی تعدادی از بازی های موثر برای کودکان اوتیسم

بازی اول؛ شناسایی بخش‌های بدن:

بخشی از بدن کودک را نام می‌برید و کودک باید آن بخش را لمس کند. برای مثال می‌گویید: «سرت را لمس کن.» و کودک باید سرش را لمس کند. یادتان باشد اگر کودک قادر به درک دستور شما به صورت کلامی نبود، اشکالی ندارد به صورت تصویری به او نشان دهید. برای یادگیری کودک عجله نکنید و به او زمان دهید تا سازگار شود.

بازی دوم؛ بغل کردن توپ

کودک روی توپ دراز می‌کشد و با 2 دست توپ را بغل می‌کند. توجه داشته باشید پای کودک روی زمین باشد (برای حفظ تعادل) و شکم، سینه و پاها کاملا به توپ چسبیده باشند. سپس کودک توپ را 20 تا 60 ثانیه فشار می‌دهد. به اندازه کافی استراحت و 3 مرتبه دیگر تکرار کند.

بازی سوم؛ چرخش دست‌ها

کودک به هر صورت که راحت است، بنشیند یا بایستد. سپس دست‌ها را از جلو به عقب بچرخاند. (این حالت بهتر است اما اگر کودک مایل به چرخاندن دست به صورت از عقب به جلو بود، اشکالی ندارد). تمرین را 10 نوبت و هربار 3 مرتبه تکرار کند.

بازی چهارم؛ راه رفتن روی پنجه پا

از کودک بخواهید روی پنچه پای خود بایستد و راه برود.

بازی پنجم؛ خراب کردن سازه

چند جعبه سبک (یا اسباب‌بازی‌های ساختمانی) را روی یکدیگر قرار دهید و به کودک بگویید با دست آنها را روی زمین بیندازد. بلافاصله جعبه‌ها را دوباره بچینید و او آنها را دوباره بیندازد.

بازی ششم؛ فشار دادن توپ

توپ‌های کوچکی (مینی‌بال) را تهیه کنید و در اختیار کودک قرار دهید. از او بخواهید با 1 دست یا 2 دست توپ را بگیرد و آن را 10 مرتبه فشار دهد و 3 مرتبه این بازی را تکرار کند.

البته برای انجام این تمرین و سایر تمرین‌های یادشده باید وقت صرف کنید، بنابراین صبر و حوصله به خرج دهید و به هیچ‌وجه عجله نکنید.

  «رندال» معتقد است که بازی جزئی مهم در آموزش اطفال است. به زعم وی محرومیت از بازی به شدت تاثیرگذار بوده و موجب تاخیر در رشد اجتماعی کودکان می شود. اما به نظر می رسد که به واقع بازی پایه و اساس اولین روابط اجتماعی باشد. در طی بازی می‌آموزیم که با دیگران به نحو مطلوب ارتباط برقرار کنیم، تجارب مختلف کسب کنیم و در افکار و تمایلات خود منعطف باشیم. باید توجه داشت که کودکان اوتیسم در مقایسه با دیگران از رشد اجتماعی کمتری نیز بهره می برند. محور این نگرش بر این موضوع استوار است که رشد اجتماعی کودکان ناشی از اثر متقابل سطح شناختی و طرح های ذهنی آنان با تجربه های محیطی است. لذا در این قبیل کودکان مشکلات رشد اجتماعی همواره وجود خواهد داشت. یکی از مهمترین اهداف در آموزش و پرورش کودکان اوتیسم، سازگاری اجتماعی، برقراری روابط مفید و موثر با دیگران و پذیرش مسئولیت های اجتماعی در مهارت هایی که بیشتر در زمینه‌ی خودیاری است، می‌باشد. بازی می تواند موجب تقویت فرایند سازگاری با اجتماع و جامعه در کودکان اوتیسم گردد. این بازی ها باید به طور مستقیم یا غیر مستقیم بر روی مسائل عاطفی یا جسمی و بر اساس نوع اختلال موجود، برنامه ریزی و اجرا گردد. تعدادي از اين بازي ها عباتند از:

* پرتاب توپ به هوا

بچه ها به صورت دایره ای می ایستند، مربی توپ را به هوا پرتاب می کند، یکی از بچه ها را صدا می زند،  بچه ای که نام او برده شده باید بلافاصله به وسط دایره بیاید و توپ را بگیرد و اجازه ندهد که توپ بیافتد. پس از اینکه بچه ها این مرحله را یاد گرفتند، یکی از بچه ها توپ را به هوا پرتاب می کند و اسم یکی دیگر از دوستانش را صدا می زند و بازی به همین منوال ادامه پیدا می کند تا یکی یکی بچه ها حذف شوند و برنده ها مشخص می شود.

*جمع کردن توپ با آهنگ و متوقف کردن هنگام قطع صدا

در این بازی از بچه ها خواسته می شود با پخش آهنگ شروع به جمع کردن توپهای روی زمین کنند و بلافاصله بعد از قطع شدن آهنگ، دیگر هیچ توپی را برندارند و بعد از اتمام کار شروع به شمردن توپها می¬کنند فردی به عنوان برنده معرفی می شود که تعداد توپهای بیشتری را جمع کرده باشد.

*عمو زنجیرباف و آسیاب بچرخ

 در این بازی ها بچه ها به صورت دایره می ایستند و صدای حیوانات و حرکات تخیلی از قبیل شانه زدن، خندیدن و گریه کردن را تقلید می‌کنند.

* دایره‌وار ایستادن و شوت‌کردن توپ برای هم  

ابتدا بچه ها باید به صورت انفرادی بتوانند توپ را برای هم شوت کنند و سپس به صورت دایره ای بایستند و به همین صورت که ایستاده اند توپ را برای یکدیگر شوت کنند.

*شنا کردن

 شنا برای اکثر مردان یک ورزش فوق العاده به حساب می آید، خصوصا کودکانی که اوتیسم دارند. کودکانی که توپ را به سختی می توانند در دست بگیرند. علاوه براین، کودکان دچار اوتیسم در تیم های شنا بسیار موفق عمل می کنند زیرا ورزشیست که رقابت فردی در آن می باشد.

* Track and Field 

به طرز شگفت آوری، کودکان کوچکتر در تیم های ورزشی پیچیده ای مثل فوتبال بازی می کنند، در حالی که ممکن است در طرف دیگر کودکان مدرسه ای مشغول پریدن و دویدن باشند. برای کودکانی که اوتیسم دارند، Track and Field یک ورزش عالی به حساب می آید. در این ورزش، به مهارت های ارتباطی کمتری نیاز می باشد.

*بولینگ

 با وجود اینکه صدای آن بلند است، اما بولینگ ورزش عادی برای کودکانی که اوتیسم دارند، به حساب می آید. شاید هم تکراری باشد، اما ممکن است منجر به رضایت کودک شود. به هر دلیلی که باشد، بولینگ از جمله ورزش های عالی در رویدادهای اجتماعی است که طیف کودکان دارای اوتیسم را شامل می شود. لیگ های بولینگ اغلب با استقبال روبرو می شود و فرصت خوبی برای این کودکان است تا بخشی از یک سازمان ورزشی باشند

نویسندگان؛  کمال هوشیار ـ سید عرفان تقوی