|
بینایی مؤثرترین حس انسان است که در اکثر فعالیت های روزمره ی زندگی نقش دارد.
مشکلات بینایی ممکن است مانع حرکت صحیح، دقت در جزئیات، پوشیدن، خوردن، آشپزی،
پیراستن خود و رفع و رجوع مسائل مالی به طور صحیح شوند. علاوه بر فعالیت های مطرح
شده، خواندن و نوشتن دو عملکرد مهمی هستند که وابستگی زیادی به بینایی دارند. بر
اساس نظر سوچاف یکی از اهداف اصلی بینایی در انسان عبارت از سازماندهی و دستکاری در
محیط بوده و فقط دریافت اطلاعات نیست. اسکفینگتان (Skeffington) می گوید: «تفکر یک
الگوی حرکتی است و بینایی هم یک الگوی حرکت است. بازتاب های اولیه ی چشم که شامل
عکس العمل مردمک و چشمک زدن هستند به عنوان پایه ی حسی ـ حرکتی و حرکات ارادی چشم
شامل متمرکز شدن، خیره شدن، تعقیب و رها کردن می باشند.
رشد یکپارچگی بینایی ـ حرکتی از بدو تولد تا سال های اول مدرسه
بیشترین تعامل نوزاد با محیط از طریق بینایی برقرار می شود و او در طی 4 ماه اول
زندگی اوقات زیادی را به تماشای دست های خود می پردازد. یکی از بازتاب های اولیه به
نام بازتاب تونیک غیر قرینه گردنی با قرار دادن دست ها در وضعیتی مناسب، نوزاد را
در این کار یاری می کند.
بین ماه های چهارم تا دوازدهم کودک یاد می گیرد که حرکات دست هایش را برای رسیدن به
اشیاء با دستکاری آنها توسط چشم هایش هدایت نماید و اگر به کودک فرصت داده شود،
می تواند با مداد شمعی علامت هایی روی کاغذ بگذارد. در این مرحله خط خطی کردن صرفا
به دلیل تجارب حسی ـ حرکتی که ایجاد می نماید، صورت می گیرد. خط خطی کردن فعال تا
سال دوم زندگی (12 ـ 24 ماهگی) ادامه می-یابد و نوپا شروع به درک تفاوت بین خطوط از
زمینه می کند. خط خطی تصادفی کم کم تبدیل به خطوط افقی، عمودی و حلقوی می شود که
معمولا با حرکات تکراری انجام شده در یک جهت هستند. کودک دو ساله (3-2 سالگی)
می تواند اشکال را از خط خطی تشکیل دهد، قادر به کپی کردن خطوط عمودی و افقی و
حلقوی است و می تواند با ترکیب خطوط عمودی و افقی، اشکال به علاوه (+) و چهارگوش
بسازد. کودک سه ساله (48-36 ماهگی)، شروع به انجام فعالیت هایی مثل بریدن خطوط با
قیچی، رنگ کردن داخل اشکال، تقلید علامت به علاوه (+) و نیز ترسیم لوزی با خطوط
منحنی می کند. در این سن او می تواند اشکال را با هم ترکیب کند و طرح های ساده ای
بسازد و بعضی از کودکان قادر به کپی کردن تعدادی از این حروف در این سن هستند.
کودکان 4 ساله قادر به هدایت حرکات شان توسط بینایی بوده و می توانند در اجرای
سازها و نقاشی، عملکرد موفق داشته باشند. همچنین می تواند به علاوه (+) و چهارگوش و
خطوط مایل را تقلید کنند، داخل اشکال را رنگ کنند و نقاشی آنها در این سال قابل
شناسایی است. در این سن توانایی قیچی کردن هم رشد می کند، به طوری که کودک پیش
دبستانی قادر به بریدن خطوط صاف و خطوط منحنی ساده بوده و می تواند اشکال دایره و
چهارگوش را در بیاورد.
کودکان پنج ساله، می توانند سه گوش، ضرب در (×) و بعضی لغات را با دقتی نسبی رسم
کنند و بعضی از آنها قادر به نوشتن حروف و نام خودشان هستند. البته حروف را به
شیوه ی خودشان می نویسند. به این معنی که حروف ظاهر درستی دارند، اما با الگوی
حرکتی صحیح نوشته نمی شوند. در این سن کودک بیشتر به کنترل حرکات مربوط به نوشتن
حروف توجه می کند و توجه کمتری به فاصله گذاری یا اندازه ی حروف دارد. در سال های
اولیه ی دبستان، کودک مهارت هایی را که قبلا کسب کرده است ارتقا می دهد و به
جنبه های فضایی نوشتن مثل فاصله گذاری بین حروف و کلمات، اندازه ی حروف و نوشتن روی
خط توجه می کند. در پایه های بالاتر، مهارت های بینایی ـ حرکتی که قبلا ایجاد
شده اند به راحتی و با موفقیت انجام شده و کودک می تواند بر متن نوشته، طرح پروژه و
یا هدف بازی متمرکز شود.
اختلال در مهارت های بینایی ـ حرکتی
کودکان ممکن است به دلایل متفاوتی در مهارت های بینایی ـ حرکتی مشکل داشته باشند.
بعضی کودکان در کنترل حرکت یا پردازش بینایی مشکل داشته و یا توجه بینایی آنان نسبت
به فعالیت ضعیف است، بعضی کودکان هیچگاه فرصت یا علاقه ی کافی برای تمرین
فعالیت های بینایی ـ حرکتی نداشته اند. عده ای هم علی رغم سلامت ادراک بینایی و
کنترل حرکتی در هماهنگ کردن درون داد بینایی با برون داد حرکتی مشکل دارند. کودکانی
که مهارت های بینایی ـ حرکتی ضعیفی دارند معمولا می دانند که می خواهند چه کاری
انجام دهند و نیز می دانند که چطور باید آن را انجام دهند. اما نمی توانند حرکات را
به دقت هدایت کنند و یک تکلیف بینایی و حرکتی را با موفقیت به انجام برسانند. این
کودکان در فعالیت هایی که به هدایت بینایی وابسته هستند مثل نوشتن روی خط، بریدن
خط، ساختن مدل و انجام سایر تکالیف حرکتیِ ظریف اشکال دارند.
منابع:
1- هداوندخانی، فاطمه (1386)، اختلال های نوشتاری دانش آموزان. چاپ اول، تهران،
انتشارات حیان.
2- Levine, Kristin Johnson. (1991). Fine motor dy& funetion.
Therapy skill builders.
3- Rrhadt, Rhoda, priest. (1994). Hand funetion in the child, foundations for
remediation. Mosby. X&A
|