منداب یا شابانک گیاهی است دارویی و ظاهری همانند تربچه یا گل کلم دارد. گیاهی یکساله است و در تمام مناطق جهان بویژه مناطق گرم و مرطوب (در شمال آفریقا و اروپا به نام روکروروکت شناخته می شود) قابلیت پرورش دارد.

گیاه منداب حاوی بسیاری از مواد معدنی، پروتئینها ویتامینها و آنتی اکسیدان‌ها و شامل دو نوع خوراکی و غیرخوراکی است که نوع خوراکی آن در ایران به دلیل طعم تلخ وتند کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

منداب به دلیل داشتن سطح اسید فولیک بالا و ضداکسیدان‌هایی مانند ویتامین A، ویتامینK و ویتامینC که باعث تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شود به عنوان معجزه ضدسرطان از آن نام می‌برند.

از دانه‌های منداب برای گرفتن روغن منداب استفاده می‌شود که بسیار پرخاصیت است و حاوی 30درصد مواد پروئینی و چربی مفید است و این میزان نسبت به روغن‌های دیگر 2 برابر می‌باشد. 

خواص روغن منداب:

1- از بین برنده درد مفاصل و خستگی های عمومی و سندروم پای بی‌قرار.

2- از بین برنده دردهای عضلانی و کمک به تحکیم استخوانها و تقویت کننده دندان ها.

3- تسکین دهنده درد آرتروز و درد سیاتیک.

4- مفید برای سلامت چشم ها (نوع خوراکی اش).

5- کمک به کاهش وزن و مفید برای درمان یبوست + درمان دیابت.

6-تصفیه کننده و تسریع کننده جریان خون.

8-از بین برنده و درمان کننده سندروم پیش از قاعدگی.

از آنجا که تقریبا بافت های عضلانی در تمام قسمت های بدن وجود دارد، درد را نمی توان در هر جایی از بدن احساس کرد.

باتوجه به شرایط آب و هوایی و توسعه و تغییر شرایط زندگی، بیماری های عضلانی- اسکلتی بویژه آرتروز که بیماری دژنراتیو مفاصل می‌باشد، افزایش چشمگیر پیدا کرده است، بطوری که رده سنی خاصی نمی شناسد و متأسفانه شیوعش رو به افزایش می باشد. آرتروز غالباً در مفاصل کلیدی بدن مثل زانو، لگن، کمر، گردن و مفاصل ظریف انگشتان دست و پا رخ می‌دهد. 

در مفاصل طبیعی یک ماده  محکم لاستیکی به نام غضروف وجود دارد که سر هر استخوان را می پوشاند و مانند بالشتکی بین استخوانها عمل می‌کند. وقتی آرتروز رخ می‌دهد، غضروف شکسته و باعث ایجاد فرآیند التهابی می‌شود که در نتیجه ساییدگی استخوانها، خشک شدن و دردناک شدن مفاصل را به دنبال دارد (آرتریت روماتوئید- اسئتوآرتریت).

روغن منداب، به دلیل خاصیت گرم و مرطوب بودنش می تواند باعث کاهش درد و شل شدن اسپاسم مفاصل شود. (درطب سنتی تأکید بر این است که دردهای عضلانی- اسکلتی مثل آرتروز و ... در نتیجه سردی و خشکی مفاصل بوجود می‌آید).  عصب سیاتیک بزرگترین عصب نخاعی بدن است که گاهی به دلایل مختلفی از جمله دیسک کمر یا مشکلات عضلانی دردناک شده و باعث بی حسی در پاها و احساس کمر درد می‌شود. روغن ماساژ منداب به دلیل بالا بردن مواد معدنی و چربی مؤثر برای بدن می‌تواند در کاهش این علائم تأثیر بسزایی داشته باشد.

با توجه به انچه گفته شد و برای سنجش میزان تأثیرگذاری این روغن به طور عملی، بررسی و تحقیق کاربردی این مورد در مرکز توانبخشی همدم (فتح‌المبین)، به عنوان یک درمان مداخله‌گردر کنار شیوه های دیگر کار درمانی، مورد بررسی انجام گرفت.

در ابتدا، یک گروه کنترل 15-10 نفری از مددجویان بخش‌های فتح المبین، روزانه، آفتاب و ارغوان را که مشکلات عضلانی مثل گرفتگی عصب سیاتیک-آرتریت، اسپاسم عضلات همسترینگ یا کوادرسییس، ضعف عضلات لگنی و لومبار و همچنین بیماران فلج مغزی همی پلژی و دای پلژی اسپاستیک بودند را مورد بررسی قرار دادیم.

برنامه درمانی به این صورت بود که مقداری روغن منداب در ظروف یک اندازه به مربیان و سرپرستان بخش، تحویل و نحوه صحیح ماساژ عضلات با در نظر گرفتن آناتومی صحیح هر قسمت بدن به مربیان آموزش داده شد و از آنها خواستیم که این ماساژها را 2 بار در روز (صبح و شب) روی قسمت های بدن هر یک از مددجویان که مشکل دارند، انجام دهند.

بعد از گذشت یک ماه، نتایج این تحقیق حاکی از تأثیرگذاری این روغن و ارائه گزارش مثبت مربیان درخصوص پیشرفت درمان بود. درد به میزان قابل توجهی در مددجویانی که به دلیل کهولت سن دچار استئوآرتروز (پوکی استخوان) و گرفتگی دیسک کمر و گردن بودند، کاهش یافته بود. بیماران فلج مغزی همی پلژیک خیلی از حرکات و اعمال ADL را بهتر با دست و پای  مبتلا انجام می دادند و پیشرفت چشمگیری را در عملکرد عضلات نشان می‌دادند، به‌طوری که نسبت به قبل در مقابل درمانهای کاردرمانی ( PN.f – Bobath و .... ) مقاومت نکرده و با درمانگر همکاری بهتری داشتند. کم کم باتوجه به بهبودی نسبی مددجویان و تأثیرات این روغن پرسنل و کارکنان مرکز همدم برای کاهش دردهای عضلانی خود و خانواده شان سفارش این روغن را می دادند بطوری که یکی از پرسنل مرکز که قبلاً به دلیل تصادف دچار دیسک گردن شده بود و انواع درمانهای ارتوپدی و فیزیوتراپی را دریافت کرده و نتیجه مطلوب را مشاهده نکرده بود، به کاردرمانی مراجعه و درخواست روغن همراه با ماساژ را  داشت. بعد از گذشت یک هفته ایشان با رضایت کامل و اینکه برایش باورکردنی نبود که درد گردنی که او را از فعالیتهای روزمره و آرامش شب بازداشته بود، به میزان قابل توجهی کاهش یافته بود. و همینطور برای بسیاری از کارکنان و مربیان به عنوان روغن و درمان معجزه گر یاد می شد. بطوریکه دیگر قرص و دارو مصرف نمی کردند با کمتر مصرف می کردند و بسیار راضی بودند.

نظر به این نتایج، در اینجا، شیوه استفاده از روغن منداب به منظور افزایش آگاهی و جلوگیری از عوارض ناخواسته این روغن بیان می‌شود: 

روغن منداب به دلیل چربی بالا و غلظت زیادش باید به میزان کم و در حد 20 قطره استفاده شود. سعی شود که مستقیم روی پوست بدن بیمار ریخته نشود. درمانگر باید ابتدا چند قطره روغن را داخل کف دست بریزد و سپس با دستِ چرب، ماساژ را روی بدن درمان‌جو شروع کند. 

ماساژ بیشتر با کف دست و به‌طور دایره‌ای در جهت حرکت عقربه های ساعت و سپس برگشت در جهت خلاف عقربه های ساعت روی عضو یا عضله مورد نظر انجام شود. اگر بعد از ماساژ با روغن منداب تکنیک  Cupping (در اصطلاح عامیانه استکان انداختن ) روی بدن چرب و گرم شده انجام شود، تأثیرش 2برابر خواهد بود که این عمل باعث ترشح آندروفین و درنتیجه کاهش درد و اسپاسم می شود. می‌تواند در هفته 3 یا 4 بار استفاده شود؛ در ابتدا 2 نوبت در روز و سپس با کاهش درد و گرفتن نتیجه به تدریج 1 بار در روز  روز درمیان  یکبار در هفته و در نهایت 3 یا 4 بار در ماه انجام شود. قطع ناگهانی این روغن ممکن است علائم بیماری را دوباره آشکار نماید. 

با توجه به تحقیق انجام شده می توان نتیجه گیری کرد که تاثیر روغن منداب را با توجه به درصد بالای پروتئین و آنتی اکسیدانش نمی توان نادیده گرفت، ولی باید متذکر شد که مصرف این روغن به دلیل داشتن ناخالصی و نیترات ممکن است با عوارضی همراه باشد  و می تواند باعث ایجاد حساسیتهای پوستی در برخی افراد شود. روغن، باید متناسب با مزاج فرد مصرف شود چرا که مثلا این روغن در افراد سوداوی تأثیرگذارتر از افراد صفراوی است. درهر حال رعایت اعتدال و حفظ استاندارد باید درنظر گرفته شود.

امید است با انجام این تحقیق کاربردی و ارائه یک درمان نوین (ترکیب طب سنتی با طب کلاسیک)، بتوان در درمان بیماران بویژه معلولین عزیز گامهای مؤثری برداشت.

........

تحقیق و تدوین:  محبوبه مشرف؛ کاردرمانگر توانبخشی همدم 

منابع و مآخذ

1-مجله خانواده –ساعد نیوز

2-طب سنتی و گیاهان دارویی- سایت نمناک ( www.namnak.com )

3-روغن منداب و اثرات آن- دکتر کمال تبریزیان – دکتر شیبانی

4-خواص درمانی روغن منداب ( www.khabar farsi.com )

5-مقاله تولید متیل استر روغن منداب (www.civilica.com )