1-    افرادیکه بطور مداوم نشانه‌های کمبود توجه دارند (کم کم تمرکزی در عین هوش بالا).

2-    افرادیکه فعالیت بیش از حد دارند (فعالیت بدنی بیش از اندازه  و مهار نشدنی).

3-    کسانیکه رفتارهای آنی و نسنجیده یا بیش از حد طبیعی سنشان دارند (شتاب و عجله در رفتار).

گاهی افراد هر 3 نوع الگو را از خودشان نشان می دهند. این رفتارها باید در سالهای اولیه زندگی و قبل از 7سالگی پدیدار شده باشند و حداقل باید 6 ماه ادامه داشته باشد. درضمن این رفتارها باید باعث ایجاد یک مشکل جدی حداقل در دو مکان مثل مدرسه و خانه یا سایر مکان های اجتماعی شده باشد. ( به عبارتی اگر کودکی نشانه های بیش فعالی را فقط در خانه یا فقط در مدرسه (فقط یک مکان) داشته باشد نباید بیش فعال تشخیص داده شود.

علل شناخته شده بیش فعالی

مطالعات بیانگر این است که یک ارتباط محکم بین مصرف سیگار و الکل در حین بارداری و خطر ابتلای کودک به بیش فعالی وجود دارد. آلودگی هوا و اثر سرب بر روی جنین و همینطور کودکان می تواند از عوامل دیگر این بیماری باشد. همچنین صدمات مغزی و نحوه تغذیه (استفاده بیش از حد شکر و افزودنی های خوراکی) موثرند.

در سال1982 تحقیق انجام شده توسط موسسه سلامت آمریکا بیانگر این بود که رژیم غذایی کنترل شده می تواند به حدود 5 درصد از بچه های بیش فعال کمک کند. رژیم غذایی کم پروتئین و پر هیدرات کربن، کمبود مواد معدنی، اسیدهای چرب ضروری، فسفولپییدها و اسیدهای آمینه، اختلالات تیروئیدی و کمبود ویتامین ها و آهن خصوصاً ویتامین های گروه B از عوامل مهم ایجاد اختلال بیش فعالی و کم توجهی اند.

به نظر می رسد در این بیماری مواد کنترل کننده انسولین به نصف میزان طبیعی کاهش یافته که در نتیجه باعث افت قند خون و درنهایت کاهش فعالیت های مغزی می شود.

درحالی که شیوع این بیماری در جامعه 5 درصد است، مطالعات روی دوقلوها تاثیر محکم وراثت را بر این بیماری تایید می کنند.

سلولهای مغزی از خود موادی به نام «انتقال دهنده های عصبی» ترشح می کنند که در ذخیره و پردازش اطلاعات نقش مهمی دارند. یکی از این موارد دوپامین است که سطح آن در کودکان A.D.H.D بطور غیر طبیعی پایین است و باعث کاهش حافظه و کمبود توجه می شود.

درمان بیش فعالی

در سالهای اخیر، درمانهای مختلفی همچون دارودرمانی، رفتاردرمانی و درمانهای ترکیبی (دارودرمانی همراه با رفتاردرمانی) برای درمان کودکان بیش فعال ارائه شده است. در دارودرمانی عوارض جانبی داروها همچون بی خوابی، افزایش ضطراب، تحرک پذیری و کاهش اشتها بروز می‌کند و لذا این درمان مورد توجه اکثر مراجعان نیست.

رفتاردرمانی نیز مقطعی می باشد و نیازمند صبر و حوصله مراجعان  است. اما ترکیب دارودرمانی و رفتاردرمانی قطعاً می تواند علائم این بیماری را کاهش دهد. ولی در سالهای اخیر درمانهای نوینی برای این بیماری ارائه شده که که می توان به نوروفیدبک، کاردرمانی ذهنی برای افزایش تمرکز، اتاق تاریک و مغناطیس درمانی اشاره کرد.

نوروفیدبک چیست؟

نوروفیدبک یک تکنولوژی درمانی جدید، غیرتهاجمی و بسیار موثر است. نبود عوارض جانبی منفی و طول کوتاه مدت نسبت به درمانهای دیگر باعث شده که سازمان غذا و داروی امریکا این درمان را مورد تایید قرار دهد.

نحوه درمان با نوروفیدبک

در درمان نوروفیدبک، از امواج مغزی و بازخورد آن به بیمار برای درمان بیماری استفاده می شود. در واقع نوعی یادگیری است و مغز یاد می گیرد چطور به تنظیم خود پرداخته و نقایص عملکردی خود را برطرف کند. این درمان از لحاظ علوم شناختی نوعی رفتار درمانی کُنشگر می باشد که با آسان سازی ارتباطات نورونی، رویکردهای دارویی را که در آن محرک‌زاها باعث سهولت در تبادل انتقال دهنده های عصبی می شوند، شبیه سازی می‌کنند.

روش درمان با دستگاه نوروفیدبک

در این درمان یک الکترود روی پوست سر و دو الکترود روی دو گوش و با کمک یک چسب مخصوص نصب می شوند تا امواج مغزی را دریافت و به کامپیوتر منتقل کنند. در مانیتور مقابل درمانگر امواج بصورت خام و همینطور ستونهای رنگی دیده می‌شوند. درحالی که کودک در مانیتور خود امواج را به شکل یک بازی یا فیلم مشاهده می کند، یا اینکه از کودک خواسته می‌شود فعالیتهای مربوط به یک بازی رایانه ای را انجام دهد.

در همین زمان فعالیتهای الکتریکی مغز به یارانه و دستگاه ثبت امواج الکتریکی مغز فرستاده شده و پردازش می شوند. هر زمان که امواج مغزی بتوانند وضعیت مناسبی را بازیابی کنند، به کودک سریع پاداش داده می شود. هر فرد نرمال 4 دسته موج مغزی دارد که عبارتند از:

1-امواج آلفا (Alpha) در زمان آرامش و relaxathion  فعالیت بسزایی دارد.

2- امواج (Beta) سریعترین موج مغزی است و در مواقع توجه و تمرکز فعالیت زیادی دارد.

3-امواج تتا (Theta) در زمانیکه فرد در حال به خواب رفتن است و یا افکار پوچ و بی هدفی دارد فعال است.

4-امواج دلتا (Delta) کندترین موج مغزی است و در هنگام خواب عمیق فعال ترین موج است.

وقتی یک کودک نرمال تلاش می کند مطلبی را بخواند یا روی موضوعی تمرکز کند، امواج بتا در مغز افزایش می یابد، اما در کودکان بیش فعال این اتفاق نمی افتد و بجای افزایش موج بتا، موج تتا در مغزشان افزایش می یابد (موج افکار پوچ) و این به این معنی است که این کودکان نمی توانند به اندازه کودکان دیگر تمرکز کنند.

هدف درمان نوروفیدبک در کودکان بیش فعال کاهش فعالیت امواج کند و افزایش فعالیت امواج سریع می باشد.

در جلسات نوروفیدبک درمانی به کودک می‌آموزیم که چگونه موج بتای خود را بالا بیاورد.

بطور کلی جلسات هفته ای دو بار و مدت هر جلسه یک ساعت است. برای ثابت ماندن تغییرات الکتروآسفالوگرام و تغییرات بالینی، فراوانی جلسه های نوروفیدبک بین 20 تا 80 جلسه می باشد. معمولاً بعد از 30 جلسه در مان، در کودکان علائم بیش فعالی کمرنگ می شود. این بهبودی قابل مقایسه با زمانی است که کودک در حال مصرف روزانه 4 قرص ریتالین است. این بهبودی طولانی مدت و تا حدی دائمی می باشد.

در مورد عوارض جانبی احتمالی این روش در 30 سال گذشته مطالعات بسیاری انجام شده و خوشبختانه هیچگونه عارضه جانبی برای این روش ذکر نشده است.

نتیجه گیری

اگرچه پژوهش های بسیاری اثربخشی نوروفیدبک را در بهبود نشانه های کودکان با اختلال کم توجهی بیش فعالی گزارش می‌کند، اما هنوز به پژوهشهای علمی بیشتری در این مورد درمانی نیاز است. از آنجایی که داروهای تحرکزا دارای اثرات جانبی‌اند و افزون براین برخی از کودکان به داروها و برخی به نوروفیدبک پاسخگو نیستند، بهتر است برای پیشینه‌سازی و بهره‌وری، ترکیبی از روشهای نوروفیدبک و دارویی را در درمان این اختلال به کار بست.

*تدوین و تحقیق: محبوبه سادات مشرف-کاردرمانگر(اِرگوتراپیست) مرکز توانبخشی همدم – فتح‌المبین

1)Silver L.B. Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder in Adult Life-Child and Adolessent-Psychiatric Clinic of North America )2000-9(-523

2) Attention Deficit Disorder in Adults-harvard  mentul health letter 2002

3)Neurofeedback for the treatment of children and adolescent with A.H.D journal of BMC psychiatry (2012)

4)Clinical Neurofeedback: case studies proposed mechanism and implication for pediatric neurology practice journal of child neurology (2011)

5) Evaluation of Neurofeedback in A.D.H.D .The long and winding road biological psychology (2013)-108-115

6)Narimani M,Rajabi S,Delavars. Effect of neurofeedback training of famel student with attention and hyperactivity disorder,Arak university journal (2013)