سیری در عادات دهانی کودکان- بخش دوم

در بخش پیشین، بررسی عادات دهانی کودکان را آغاز کردیم و به عادت دهانی شست مکیدن پرداختیم. در این بخش به عادت دهانی دیگر یعنی ناخن جویدن می پردازیم.

ناخن جویدن:

ناخن جویدن دائم و کندن یا جویدن ناخن ها و رفتار نوک زدن به ناخن ها یا کندن پوست انگشتان، دو عادت شایع کودکان هستند.

براساس گزارش های والدین، 25 درصد از کودکان، تقریباً بین 5/2 تا 6 سالگی ناخن می جوند.

میزان ناخن جویدن کودکان در 6 سالگی افزایش می یابد و در نوجوانی به اوج خود که 45 درصد است می رسد. سپس در بزرگسالان به 5/4 درصد تقلیل می یابد. محققان رفتار ناخن جویدن را رفتار آموخته شده ای می دانند که تنش‌کاه و اضطراب‌کاه است و هنگام تمرکز کردن رخ می‌دهد؛ ناخن جویدن هنگام استرس به بالاترین حد خود می رسد.

ولی ناخن جویدن ظاهراً مؤلفه‌ی خانوادگی یا ژنتیکی هم دارد چون در دو سوم دوقلوهای یک تخمکی و یک سوم دو قلوهای دو تخمکی، هر دو کودک ناخن می جوند. ناخن جویدن علاوه بر آن که ظاهر ناخن ها را بد می کند، باعث زخم شدن و عفونت ناخن یا روپوست اطراف ناخن می‌شود؛ همچنین مشکلات دندانی ایجاد می‌کند؛ مثلاً باعث کوتاه شدن ریشه ی دندان ها بر اثر فشار زیاد می شود.

ناخن‌جویدن نشانه چیست؟

ناخن جویدن، نشانه‌ای از اضطراب است و از بیماری خاص نمی توان حرف زد. می توان با دید وسیع‌تر به مسئله مزبور نگریست و متذکر شدکه ناخن جویدن:

 در مرحله‌ی اول نشانه نوعی عدم تعادل احساسات در کودک است.

 در مرحله‌ی شدیدتر حاکی از وجود نوعی تعارض درونی و فشارهای سخت و عصبی.

 حکایت از احساس تنهایی درباره خود و رنج خود دارد و آن را برای خویش ناخوشایند می‌شناسد.

 نشانه ای برای ابراز احساس رنج درباره ی مسئله خاص.

 نشانه ای از هیجان عصبی بسیار شدید است.

 گاهی ممکن است نشانه ای باشد از وجود ترسی مزمن که منشأ آن مهم یا جزئی است.

 نشانه وجود چیزی در ذهن است که برای کودک قابل حل و رفع به نظر نمی رسد.

در کل اگر ناخن‌جویدن به علت یادگیری عادت نباشد، حاکی از نوعی نگرانی و ناراحتی است. او وضعی را احساس می‌کند که برای غلبه بر آن چاره ای نمی بیند جز اینکه به خود بپیچد، با لباس خود بازی کند، انگشت به دهان فرو برد، مویش را بکند، اشیاء دوروبر را به دهانش ببرد و بمکد و ناخن بجود...

ماهیت آن:

ناخن‌جویدن را نوعی ناراحتی عصبی می‌دانند که در کودکان مضطرب و خجالتی بسیار است، اگرچه در کودکان سالم و طبیعی نیز بیش یا کم وجود دارد و به صورت یادگیری در بین آنان شایع است. برخی ناخن جویدن را معادل عملی پرخاشگرانه می دانند که در آن پرخاش و مبارزه علیه خود است و ناشی از اضطرابی غیرقابل تحمل می دانند که در آن به خود صدمه ای وارد می‌آورد. بعضی دیگر ماهیت آن را مکانیسمی برای کاهش فشار حاصل از نابسامانی و نیازمندی های شدیدمی دانند.

بهره‌ی کودک ازآن:

ناخن جویدن، وسیله ای است برای کودک تا فشارهای درونی اش را پایین می آورد و از این بابت وسیله ای است برای کودک خوب و راحت کننده. کودک به هنگام احساس ناراحتی تنشی را در خود احساس می کند که پس از جویدن و گاهی کندن ناخن احساس آرامش می‌کند. جویدن ناخن به کودک مضطرب آسودگی خاطر و راحتی می دهد، با سرگرمی خاصی که برای او پدید می‌آورد لحظاتی از غم راحت می کند و کودکان برای تخلیه‌ی فشار روانی و به صورتی ناخودآگاه از آن استفاده می‌کنند. البته این احساس آرامش چندان طولانی نیست و او ناگزیر پس از ساعاتی به حالت اولیه خود برمی گردد.

ریشه ها و علل:

 کمبود محبت: کودکان تشنه محبت اند و خود را شدیداً بدان نیازمندمی دانند. محرومیت موجب بروز رفتارهای عصبی مانند انگشت مکیدن و ناخن جویدن می شود.

 نگرانی و تشویش: گفتیم که این حالت در کودک و بزرگترها نشانه تشویش و نگرانی است. آن کس که از آینده ای مبهم بیم دارد و از چیزی که برای او شناخته شده و قطعی نیست وحشت دارد، دچار این حالت می شود. شما جلوه‌ی آن را در کودکانی بیشتر می بینید که از یک سو دردرس و تحصیل احساس ضعف می‌کنند و نمی توانند همراه بادیگر دانش‌آموزان به پیش روند و از سوی دیگر با والدین خود ملاحظاتی دارند و توقع آن ها از او این است که نمرات عالی درخشانی داشته باشند.

 ترس های مزمن: گاهی کودکی بنا به عادتی غلط شدیداً از چیزی می ترسد و یا اصولاً کودکی شدیداً وابسته است و از همه چیز ترس دارد و اگر این کودکان در محیط و صحنه‌ای قرار گیرند که در آن احساس خطر کنند، همین حالت در آن ها پدید می آید. احساس گناه، احساس ناامنی در محیط خانوادگی، ناخشنودی در شرایط زندگی و اختلالات عصبی از جمله موارد روانی است که می تواند منجر به بروز این رفتار شود.

یادگیری نیز می تواند منجر به بروز این رفتار بویژه در کودکان سالم بشود و ریشه‌ی تقلیدی داشته باشد. می تواند عادتی باشد که او آن را از پدر و مادر یا دوستان فراگرفته است.

در نهایت اینکه علل ارثی و ژنتیکی نیز می توانند در بروز چنین رفتاری مؤثر باشند.

درمان

با توجه به اینکه این عادت رفتاری طی چند ماه یا چند سال اتفاق افتاده، والدین نباید توقع داشته باشند که این اختلال به زودی برطرف شود. چنین تصوری باعث می شود به علت بهبود نیافتن در زمان کوتاه یا عود بیماری، کودک افسرده و ناامید شود و درمان را رها کند.

اگر کودک شما با چنین مشکلی مواجه است، شما به عنوان یک پدر و مادر باید به نکته های زیر توجه کنید: 

1. بیشترین سهم درمان بر عهده‌ی خود بیمار است، سپس خانواده‌ی او و در نهایت کادر درمانی.

2. انجام مشاوره و رفتار درمانی از ضروریات درمان این بیماری است.

3. ناخن های کودک باید تا حد امکان کوتاه باشد تا تحریک به جویدن آن نشود.

4. والدین وقتی ناخن کودک را می گیرند، بهتر است او را تشویق کلامی کنند. استفاده از روش تشویق بسیار مؤثر است.

5. به هیچ وجه با استفاده از لاک ناخن درصدد رفع مشکل ناخن جویدن کودک نباشید چرا که این روش نه تنها تاثیری در درمان ندارد بلکه با جویدن ناخن آغشته به لاک، ممکن است کودک مسموم شود.

6. چسب زدن به ناخن و بستن انگشتان هم نه تنها به درمان کمک نمی کند بلکه با این کار امکان تغییر شکل انگشتان وجود دارد. در مواردی حتی انجام این کار برای مدت کوتاه، انگشتان را کج می کند.

7. کودک را به دلیل ناخن جویدن به خصوص در جمع سرزنش یا تمسخر نکنید. بهتر است در مورد عوارض این اختلال در تنهایی صحبت کنید. ترجیحاً این کار باید به وسیله افرادی غیر از والدین، به خصوص درمانگران مطرح شود.

8. از آنجا که این بیماری به تدریج شکل گرفته، برای درمانش باید حوصله به خرج داد.

9. امکان دارد کودک در صورت مواجهه با استرس کوتاه مدت شروع به ناخن جویدن کند که معمولا تا قبل از 2هفته بر طرف می شود. ولی اگر بعد از 2هفته این عادت ادامه یافت، باید جدی‌تر درمان بشود. 

منابع:

 شروار، کارولین اس. گوردون، تبی ان، سنجش و درمان مشکلات دوران کودکی. ترجمه : مهرداد فیروز بخت (1389) نشردائره.

 Mag_iran.com